Wat houdt jouw patiënt in het bijzonder bezig? Hoogleraar Zingeving in de gezondheidszorg Yvonne Engels pleit ervoor dat elke zorgprofessional deze vraag in het achterhoofd houdt in het consult. ‘Dat boven tafel krijgen leidt altijd tot betere zorg.’
Daniël overlijdt zes uur na zijn geboorte. Yvonne Engels en haar man hebben samen en in goed overleg met de neonatoloog besloten om hem van de beademing te halen. Daarna nemen ze hun zoontje mee naar huis. Dat mag niet zomaar, maar het lukt. Dood of niet: broer Coen en zus Maren zijn niet minder trots. In de dagen erna neemt het gezin samen afscheid van Daniël. ‘Het waren drie intense dagen, barstensvol verbinding en liefde’, vertelt Yvonne Engels. ‘Maar ik kon alleen zo proactief meebeslissen dankzij mijn kennis en jarenlange ervaring als verloskundige. Terwijl het eigenlijk vanzelfsprekend moet zijn dat we vragen naar wat de moeder – of elke patiënt – het meest bezighoudt.’
Geknipt
Na jarenlang te hebben gewerkt in de eerste, tweede en derde lijn als verloskundige besluit Engels de studie Gezondheidswetenschappen te volgen. Al snel ontdekt ze dat haar hart ligt bij onderzoek. Ze is dan ook geknipt voor de vacature voor hoogleraar Zingeving in de gezondheidszorg: ‘Ik deed onderzoek naar proactieve zorgplanning in palliatieve zorg. Voor dat onderwerp is de laatste jaren steeds meer belangstelling gekomen. Bovendien breng ik veel praktijkervaring mee: bij onderzoeksuitkomsten weet ik ook wat haalbaar is en waar echt voordeel te behalen is voor zorgprofessionals.’
Recht op afscheid
En dat is er. ‘Veel artsen denken dat ze het al goed doen, maar de praktijk valt tegen. Artsen zijn opgeleid in genezen, niet in bespreken dat zij het leven op enig moment niet meer kunnen verlengen. Toch is dat geen reden om het niet te bespreken, want anders ontneem je de patiënt het recht om afscheid te nemen van het leven. Wel is het van belang om de boodschap zorgvuldig te formuleren. Zeker als de patiënt een religie of cultuur heeft waarin zaken als de dood niet direct worden besproken. Maar ook dan kun je het zeggen, bijvoorbeeld: ‘ik heb er alles aan gedaan om u beter te maken, maar ik heb medisch zien geen mogelijkheden meer.’
Hints
Een belangrijke boodschap die ze wil overbrengen is dat artsen in elk consult – ook bij niet-palliatieve zorg – meer oog en oor krijgen voor dat wat er aan vragen en gevoelens leeft bij de patiënt. ‘Medisch, maar ook psychologisch, sociaal en op het gebied van zingeving. Dat vraagt om luisteren, toetsen wat je oppikt aan subtiele hints en daarop anticiperen door verder te vragen en de antwoorden mee te nemen in de zorgplanning. Het betekent ook dat je meer moet vastleggen in het dossier, bijvoorbeeld dat iemand nog graag oma wil worden, of dat de patiënt zich zorgen maakt over de partner die mantelzorg geeft.’
Betere zorg
Wat het oplevert? ‘Betere zorg’, antwoordt Engels ferm. ‘Vragen stellen gaat niet alleen over empathie en een luisterend oor bieden, maar bovenal om passende zorg te leveren. Want als je weet wat belangrijk is voor de patiënt op dit moment, kan dat consequenties hebben voor de behandeling. Een voorbeeld? Een oncologisch chirurg kreeg een weduwe op consult voor wie haar hond alles was. Door de ingrijpende operatie zou ze die daarna niet meer uit kunnen laten. Samen kozen ze een minder rigoureuze ingreep. En een MDL-arts stelde een ingrijpende operatie voor met een lang revalidatietraject voor. Dat wilde de patiënt niet: hij zat in een rouwproces om zijn zoon. Samen vonden ze een alternatief in een stoma.’
Kwetsbaar
Het is belangrijk dat artsen beseffen dat zij patiënten vaak zien op hun meest kwetsbare moment, besluit Yvonne Engels. ‘Soms zien patiënten al dagen op tegen het consult en hebben ze tien minuten om hun zorgen, angsten en twijfels te bespreken. Een goede openingsvraag kan dan zijn wat je moet weten om iemand de beste zorg te bieden. Het antwoord mag gaan over alles wat voor diegene van betekenis is, dus ook vraagstukken op gebied van zingeving. Je hoeft niet alles zelf op te lossen, maar je moet het wel weten. Jij bent degene die kan zorgen dat de patiënt kwijt kan wat hij kwijt moet om de beste zorg te krijgen.’
Meer weten over het programma, de lezing van Yvonne Engels of een van de andere sprekers tijdens De Dokter en de Dood? Bekijk hier de informatie voor de masterclass!
Door: Naomi van Esschoten