Iedere zorgprofessional krijgt ermee te maken; het sterven van een patiënt. Het begeleiden van het sterven van mensen vraagt om flexibiliteit van je professionele afstand als arts. Onvermijdelijk heeft de dood ook een impact op jezelf, op jou als mens in je werk en in het alledaagse leven. “Je moet tegelijkertijd uitzoomen en inzoomen”, vertelt Olav Schuth, specialist ouderengeneeskunde en spreker op de masterclass De Dokter en de Dood op 23 mei aanstaande.
Als arts of zorgprofessional kijk je naar de inhoudelijke kant van de dood, met het oog op de beste zorg die nog mogelijk is. “We leren als artsen en zorgverleners een bepaalde professionele afstand te houden tot de patiënt”, vertelt Schuth. “Uitzoomen is nodig om de goede zorg te leveren en juiste beslissingen te nemen. Tegelijkertijd moet je ook inzoomen op het proces rondom het overlijden en hoe dat voor diegene en de naasten is. We ontkomen er niet aan dat overlijdens ook invloed op ons hebben als mens. In positieve of in negatieve zin kan het behoorlijke impact maken.”
Omgaan met impactvolle overlijdens
Soms heb je direct door dat iets je aangrijpt, maar het kan ook sluimerend aanwezig zijn en dat je er later last van krijgt. Hetzij thuis, dat je kribbig wordt of gaat verdoven. Hetzij op het werk, dat je bepaalde casussen uit de weg gaat omdat je eerder vergelijkbare situatie hebt meegemaakt die je niet goed los kunt laten. Schuth spreek daarbij ook wel van ‘impactvolle overlijdens’. Zoals het overlijden aan een longbloeding, wat met veel bloed gepaard gaat. Dat maakt op iedereen indruk. Maar het is niet altijd te voorspellen wat impact vol is. Dat is voor iedereen anders.
Een impactvol overlijden was voor Schuth dat van een jonge man van zijn eigen leeftijd met een hersentumor. “Ik zag hem in het hospice iedere dag. Ik stond zo dichtbij, dat ik niet meer goed kon uitzoomen. Ik had collega’s nodig die dat voor mij deden. Tegelijkertijd zorgde mijn betrokkenheid er ook voor dat ik het juiste voor hem probeerde te doen. Die situatie heeft me doen realiseren dat je beide dynamieken nodig hebt; zowel dichtbij als ook overstijgend kijken. Daar heb je je naaste collega’s bij nodig, want je hebt vaak de neiging om of te veel betrokken te zijn en je daarin te verliezen, of juist te veel uit te zoomen.
Samen met collega’s
Die rol van naaste collega’s is volgens Schuth het meest bepalend voor het goed omgaan met de impact van een overlijden. “Ik hoor van artsen in opleiding bijvoorbeeld vaak terug dat de manier waarop een begeleider of collega met de situatie omgaat heel leerzaam is. Dat dat vormt hoe iemand vervolgens zelf met de dood omgaat. Bijvoorbeeld doordat een opleider laat zien dat de situatie hem raakte, wat het makkelijker en veilig maakt om erover te praten. Dat lijkt bijna een basaal iets te zijn, maar zo normaal is het nog niet. In het hospice is daar wel veel aandacht voor. Daar bespraken we wekelijks alle overlijdens, ongeacht hoe dat was gegaan, en of iemand daar nog iets over kwijt wilde. Maar in de praktijk zie ik zeker bij huisartsen of wijkverpleegkundigen dat ze op een dag wel 20 mensen zien, en dat je niet altijd tijd hebt om stil te staan bij de dood en wat het met je doet.”
Impactvol kan twee kanten op
De impact van de dood hoeft zeker niet altijd negatief te zijn, het kan in veel gevallen juist ook positief en mooi zijn. “Je ziet als zorgprofessional hoe mensen verschillend met de dood omgaan. Dat er verschillende copingstijlen zijn. En dat je soms echt een verschil kan maken, wat een heel goed gevoel kan geven.”
Als voorbeeld noemt hij een patiënt die kwam revalideren na een beroerte. Het herstel ging de goede kant op, maar midden in dat proces kreeg hij er een nieuw CVA overheen. “Ik werd erbij geroepen en kende die man niet. Hij leek in comateuze toestand, en zijn dochter was volledig in paniek. Zij wilde dat hij direct naar het ziekenhuis ging, maar dat scenario leek al niet meer realistisch. Ik heb gesprekken met die dochter gehad, om haar emoties op te vangen en begrip te krijgen voor het feit dat haar vader zou sterven. Hij overleed ook kort daarna.”
Na het overlijden sprak Schuth deze dochter opnieuw. “Ze vertelde me dat ze mijn boodschap en onze gesprekken verschrikkelijk moeilijk had gevonden. Ze had me een naar persoon gevonden, want ik had haar de boodschap gebracht die ze niet wilde horen. Maar daarna voelde ze zich heel erg gesteund, omdat ik stabiliteit en duidelijkheid gaf, en haar had voorbereid op de nieuwe fase. Dat maakte dat zij ruimte kreeg voor het proces van het sterven van haar vader.”
“Dat was typisch zo’n moment waar ik als arts moest uitzoomen voor het grotere plaatje, maar tegelijkertijd als mens moest inzoomen om ook te zien hoe heftig de impact voor haar was. Daar heb ik een verschil kunnen maken voor haar, en dat is mooi. Dat is ook impactvol en is me bijgebleven.”
Durf te laten zien dat het je raakt
In zijn lezing tijdens de masterclass gaat Schuth verder in op dit onderwerp, naar aanleiding van zijn eigen ervaringen en hopelijk ook van mensen in de zaal. “Ondanks dat we allemaal een andere achtergrond hebben, komt iedereen met de dood in aanraking. Ik hoop dat mensen er over na gaan denken en de ruimte voelen om hier meer over te praten. Dat mensen durven te laten zien dat het ze heeft geraakt en dat ze iets meenemen uit die ervaringen. Dat maakt het vak mooi en uitdagend.”
Olav Schuth verzorgt op 23 mei op de masterclass de Dokter en de Dood een lezing over ‘De impact van de dood op jou’. Inschrijven kan via deze link.
Door: Marjolein Streur-Kranenburg | 20 januari 2025